Μάνος Χατζιδάκις

Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΝΑΡΧΙΚΟΣ

Ο Λάκης Λαζόπουλος, ο Σταμάτης Κραουνάκης, ο Νίκος Κυπουργός και ο Γιάννης Αγγελάκας μιλάνε στους Schooligans για τον Χατζιδάκι που γνώρισαν από κοντά ή από μακριά.

Ο αληθινός αναρχικός

   Νίκος Κυπουργός

Τη διαφορά ανάμεσα στον αληθινό αναρχικό και στο γιαλαντζί αναρχικό την έμαθα κοντά στον Μάνο Χατζιδάκι.

Το 1975, λίγο μετά τη χούντα, μια παρέα νέων ανθρώπων περπατούσαμε μαζί με τον Μάνο κάπου στο Παγκράτι. Ήταν η εποχή που ο Χατζιδάκις είχε ξεκινήσει το Γ' Πρόγραμμα (ένα αναρχικό πρόγραμμα στο κρατικό ραδιόφωνο), αλλά και η εποχή των εύκολων συνθημάτων. Όπως περνούσαμε, λοιπόν, μπροστά από μια ταβέρνα, ακούμε ξαφνικά κάποιον να φωνάζει τον Χατζιδάκι «φασίστα». Εμείς παγώσαμε. Γυρνάμε και βλέπουμε μια ομάδα «προοδευτικών» σκηνοθετών του νέου ελληνικού κινηματογράφου, με μακριά μαλλιά και μούσια. Ο Χατζιδάκις, ατάραχος, πλησιάζει την ομάδα και λέει: «Ποιος από σας το είπε αυτό;». Κανείς δεν απαντάει. Πάω εγώ να πω κάτι, αλλά ο Χατζιδάκις με ένα νεύμα με σταματάει. Και γυρνώντας προς την ομάδα ξαναρωτάει: «Ποιος από σας το είπε αυτό;». Αυτοί σιωπή. Οπότε εκείνος τους κοιτάζει λίγα δευτερόλεπτα και τους λέει: «Αν αυτός ο χαρακτηρισμός με διαφοροποιεί από εσάς, τον αποδέχομαι ευχαρίστως».

"Δεν θα υπήρχα αν δεν υπήρχε"

Σταμάτης Κραουνάκης
 

• Αποφάσισα να γίνω μουσικός γιατί στα 14 άκουσα Χατζιδάκι. Δεν θα υπήρχα αν δεν υπήρχε.

• Σε ηλικία 26 ετών κάνω την πρώτη μου συναυλία. Λίγο πριν την κάνω, βρίσκω το τηλέφωνό του -του ήμουν εντελώς άγνωστος- τον παίρνω και του λέω: "Κύριε Χατζιδάκι, λέγομαι Σταμάτης Κραουνάκης, κάνω μία συναυλία και ο λόγος που κάνω αυτή τη συναυλία είναι ότι υπάρχετε. Αν δεν έρθετε εσείς, δεν έχει νόημα να την κάνω"... Και ήρθε!

• Τον συνάντησα δυο-τρεις φορές στου Φλόκα που έπινε καφέ μαζί με τον Γκάτσο. Αυτοί μιλούσαν, εγώ άκουγα. Τι να πω εγώ, ένα παιδάκι; Και μόνο που μύριζα την κολόνια του ήταν αρκετό για μένα.

• Τον είχα ρωτήσει κάποτε σε ποια ηλικία συνειδητοποίησε -γιατί με είχε απασχολήσει και μένα- τη βασική του σύγκρουση με την ιδέα του κρατικού μηχανισμού. "Πάντα ήμουν σε σύγκρουση" μου απάντησε. "Αλλά στα 30 μου ήταν που κατάλαβα ότι είμαι καταδικασμένος να ζήσω σ' αυτή τη χώρα".

• Κατά την κρίση μου, είναι ο μεγαλύτερος μουσικός της Ελλάδας. Με απόσταση απ' τον Μίκη, τον επίσης σημαντικό.

• Ωραία ερώτηση! "Γιατί ν' ακούει ένας έφηβος Χατζιδάκι;" Καταρχήν, γιατί είναι πολύ σεξουαλικός συνθέτης. Βοηθάει! Και πριν και μετά και κατά την διάρκεια...

• Μπορούσε να χάσει το πιο σημαντικό επαγγελματικό ραντεβού για μια ξαφνική ερωτική περιπέτεια... Είχε τ' αρχίδια να κυνηγάει το εφήμερο.

"Ο μόνος που δεν το βούλωσε"

Λάκης Λαζόπουλος

• Γνώρισα τον Χατζιδάκι το '83. Είχε έρθει να με δει σε μια απ' τις πρώτες μου παραστάσεις. Θυμάμαι ότι δεν καθόταν πρώτη σειρά, καθόταν πίσω. Στο τέλος ήρθε και μου είπε: "Ο λόγος σας ακολουθεί αοράτως μια μελωδία". Δεν πολυκατάλαβα τι εννοούσε. Είχα τέτοιο θαυμασμό που ασχολιόταν ο Χατζιδάκις να μου πει πέντε κουβέντες, που ό,τι και να μου'λεγε εκείνη τη στιγμή, "ευχαριστώ" θα έλεγα.

• Πολύ αργότερα συνειδητοποίησα ότι η διδασκαλία μου στους ηθοποιούς βασίστηκε σ' αυτή τη φράση του Χατζιδάκι. Πρώτα τους μαθαίνω τη μουσική του κειμένου και μετά τους μαθαίνω το κείμενο.
Μου στάθηκε εξαιρετικά στην "περίοδο του στρατού". Βγήκε τότε η "Αυριανή" και άρχισε να ρίχνει λάσπη. Η "Αυριανή" ήταν ο μπράβος που εκτελούσε τις επιθυμίες του ΠΑΣΟΚ. Και όλοι οι καλλιτέχνες το βουλώσανε! Όλοι εκτός από τον Χατζιδάκι. 
(σ.σ. Η "Αυριανή" κατηγόρησε τον Λαζόπουλο ότι πάει να γλιτώσει τον στρατό με "τρελόχαρτο", πιέζοντας την κυβέρνηση να μην του το επιτρέψει. Ο Χατζιδάκις έκανε τότε την εξής δήλωση: "Χίλιες φορές ντροπή, μια κυβέρνηση να καθοδηγείται από μια "φυλλάδα" εσχάτης υποστάθμης. Η τελευταία αυτή ενέργεια εναντίον του Λαζόπουλου διδάσκει όλους μας και προπάντων του νέους να γίνουν φανατικοί απάτριδες. Όσο για μένα, εάν η έννοια ΕΛΛΑΣ περιέχει "Αυριανή" δεν θέλω να λέγομαι Έλληνας. Δεν νιώθω τίποτα κοινό με αυτό το τερατόμορφο περιεχόμενο").

• Ένα βράδυ τρώγαμε μετά από μια συναυλία του. Και μου είπε κάτι που γέλασα πάρα πολύ: "Πριν ξεκινήσω να διευθύνω την ορχήστρα αισθάνομαι 60 χρονών. Την ώρα που διευθύνω αισθάνομαι ότι είμαι 20 και είναι πάρα πολύ ωραίο συναίσθημα αυτό. Μόλις τελειώνει η συναυλία αισθάνομαι 60+20=80!"

• Εμένα με μάγευε και ο τρόπος που μίλαγε, ο τρόπος που κινούσε το χέρι του, ο τρόπος που ησύχαζε την ορχήστρα. Ακόμα και ο τρόπος που ακούμπαγε να πάρει ένα ποτήρι. Ήξερες ότι δεν μπορείς να ξαναπιάσεις το ποτήρι αλλιώς, αυτός ήταν ο μοναδικός τρόπος να ακουμπάς ένα ποτήρι.

• Δε συνέδεε το ταλέντο του με την αποδοχή από τον κόσμο. Αυτό είναι πολύ σπάνιο για έναν καλλιτέχνη, γιατί ο καλλιτέχνης μοιάζει με το ζητιάνο. Θέλει να επαιτεί τα φράγκα, το χειροκρότημα, για να καταλάβει στο τέλος από αυτά που μάζεψε αν πήγε καλά η ζητιανιά του.

• Ήταν διορατικός. Θυμάμαι τη συναυλία στο Λυκαβηττό που  είπε

Λάκης Λαζόπουλος

εκείνο το απίστευτο "Να φύγετε!" στο κοινό...

(σ.σ. Θέατρο Λυκαβηττού, 2/7/86: O Χατζιδάκις ανεβαίνει στη σκηνή, χειροκροτήματα, τα φλας αστράφτουν. Ζητάει ευγενικά από τους φωτογράφους να αποχωρήσουν για να ξεκινήσει. Μόλις όμως ξεκινάει να διευθύνει, επιστρέφουν. Tους το ξαναζητάει, αυτή τη φορά σε αυστηρό ύφος. Tο ίδιο σκηνικό επαναλαμβάνεται μία, δύο, τρεις φορές, ώσπου κάποια στιγμή ο Χατζιδάκις διακόπτει το τραγούδι στη μέση. Τότε το μισό κοινό αρχίζει να χειροκροτάει και το άλλο μισό να γιουχάρει. Ο Χατζιδάκις οργισμένος παίρνει το μικρόφωνο και λέει προς τους θεατές "Να φύγετε! Να πάτε στα σπίτια σας!". Το "λαϊκό" κοινό φωνάζει "Είσαι φασίστας! Τα λεφτά μας πίσω!". Ο Χατζιδάκις απαντά: "Δεν πρόκειται να σας ξαναδώ ποτέ στη ζωή μου!". Τελικά κάποιοι έφυγαν, οι περισσότεροι έμειναν και η συναυλία έγινε.)

...Είχε δει τον τρόπο που θα παρακμάσει η κοινωνία και έβγαλε τον εαυτό του απ' έξω. Είχε νιώσει αυτό το "πλιάτσικο", το "γιούργια" που θα γινόταν στα ταμεία, στον πολιτισμό, παντού.

• Είναι ο μεγαλύτερος δημιουργός που συνάντησα ποτέ.

Tο πανκ, ο Xατζιδάκις και η επανάσταση

Γιάννης Αγγελάκας

Την εποχή που ήμουν έφηβος -τέλη δεκαετίας '70- δεν υπήρχε μουσική για μένα και τους φίλους μου. Θυμάμαι να έχουμε βγει στους δρόμους ανήσυχοι, φρικιά, αλλά χωρίς μουσική. Το ροκ μάς είχε κουράσει -το ακούγαμε σαν απόηχο της δεκαετίας του '60. Και όλοι οι μεγάλοι ήρωες εκείνης της γενιάς είχαν πεθάνει ή είχαν γίνει επιχειρηματίες που είναι το ίδιο πράγμα.

Aπ' την άλλη, από τη μέρα που έπεσε η Χούντα, μας είχαν φάει τ' αυτιά για έναν μεγάλο Έλληνα συνθέτη, τον Θεοδωράκη, που έγραφε επαναστατικά τραγούδια. Περιμέναμε πώς και πώς να τον ακούσουμε. Και ο πρώτος δίσκος που άκουσα ήταν με τον Νταλάρα να λέει "Tη Ρωμιοσύνη μη την κλαις"… Mου 'ρθε να βάλω τα κλάματα. Ηταν μια από τις μεγαλύτερες μουσικές απογοητεύσεις της ζωής μου. Μου φάνηκε -σαν ήχος, σαν ύφος, σαν λόγια- κάτι τελείως ξεπερασμένο. Κατάλληλο μόνο για soundtrack της ΚΝΕ. Επαναστατικά τραγούδια του βουνού όταν εμείς ήμασταν ήδη στις λεωφόρους. Eμένα όλο αυτό το πακέτο “KNE - Θεοδωράκης - Επανάσταση” μου βρώμαγε. Συν του ότι είχα μία φυσική κόντρα με τον πατέρα μου, ο οποίος ήταν πολύ αυστηρός και ξαφνικά ανακάλυπτα ότι είναι κομμουνιστής. Δηλαδή ποια επανάσταση και ποιο κόμμα, όταν εγώ το κόμμα το είχα μες στο σπίτι μου και ήθελε να μου επιβάλει να κόψω τα μαλλιά μου, να μη φοράω τα πουκάμισά μου απ' έξω και να γυρνάω νωρίς;

Και ξαφνικά σκάει το πανκ. Κι εμείς βρίσκουμε επιτέλους μία ταυτότητα. Αυτή η μουσική κουβαλούσε έναν κυνισμό κι έναν μηδενισμό. 

Έδινε δύναμη σ' όλους εμάς, τα σκληρά αγοράκια, που είχαμε βγει στους δρόμους, λέγαμε όχι στον κόσμο και ζούσαμε την παραφροσύνη της ηλικίας μας έτσι όπως έπρεπε να τη ζήσουμε.

Ο Χατζιδάκις σ'όλα αυτά υπήρχε και δεν υπήρχε. Είχα ακούσει μικρός, τελείως συμπτωματικά, "Τα τραγούδια της Ελένης" και είχα συγκινηθεί. Ελένη λένε και την αδερφούλα μου και κάπως το είχα δει ποιητικά το θέμα… Και αργότερα, όταν αλητεύαμε, πάντα θα βρίσκαμε μια στιγμή ν' ακούσουμε "Το Χαμόγελο της Τζοκόντας" στο μπαλκόνι ενός φίλου ή σε μια παραλία στην Κρήτη μετά από άπειρα μεθύσια, κουρασμένοι… 

Γιάννης Αγγελάκας

Αλλά ως εκεί. Μύθος Χατζιδάκι δεν υπήρχε για μας. Εμείς κόβαμε φλέβες για τους Sex Pistols, τους Clash, τους Cure…

Τώρα πια που πέρασαν τα χρόνια και είμαι 40φεύγα, συνειδητοποιώ τι ακριβώς είχε συμβεί. Από ένστικτο ξέραμε ποιοι άνθρωποι μας υποστήριζαν. Σε μια εποχή που εμείς κάναμε επίδειξη αναισθησίας και κυνισμού, ο Χατζιδάκις είχε διαπεράσει την πανοπλία του πανκ και είχε τρυπώσει μες στην ψυχή μας. Τι έκανε; Κράταγε την τρυφεράδα μας ζωντανή. Μας έδινε κουράγιο και πίστη ότι μπορούμε να πετάξουμε πάνω από έναν κόσμο που μισούμε. Μας επανέφερε στη σωστή στάση. Έκανε μέσα μας μια επανάσταση. Και τον ευγνωμονώ γι' αυτό.